Socjalizacja, czyli rozwój społeczny człowieka, stanowi jeden z ważniejszych aspektów funkcjonowania we współczesnym świecie. Proces ten, rozpoczyna się na etapie edukacji przedszkolnej i stanowi w życiu dziecka przełom.

Polega m.in. na kształtowaniu osobowości, a także przyswajaniu obowiązujących systemów wartości, norm i wzorów zachowań,

Właściwa adaptacja dziecka do środowiska przedszkolnego jest nie tylko gwarantem prawidłowego przebiegu procesu socjalizacji najmłodszych, ale przyczynia się do tego, by przedszkole spełniało dobrze swoje funkcje i zadania. Ma to znaczenie o tyle, że okres przedszkolny jest bardzo ważnym etapem w życiu dziecka. – Jego przebieg może mieć duży wpływ na dalszy rozwój dziecka oraz jego zdolności adaptacyjne na kolejnych etapach edukacyjnych, a nawet życiowych. Wczesne doświadczenia, a także pierwsze odczucia związane z kontaktem z nieznaną dotychczas sytuacją, kształtują późniejszą postawę i oczekiwania dziecka – zwraca uwagę Iwona Konopka z Wydziału Rozwoju Szkół i Placówek w Ośrodku Rozwoju Edukacji. Sposób, w jaki dziecko dokona przejścia między obcowaniem wyłącznie z najbliższą rodziną a funkcjonowaniem w środowisku przedszkolnym, zaważyć może w wielu przypadkach na jego późniejszych postawach wobec wyzwań życiowych. Niezwykle ważną rolę w tym procesie odgrywa personel przedszkola, który w głównej mierze odpowiedzialny jest za tworzenie komfortowej atmosfery w tym trudnym dla dziecka okresie. Zadania nie ułatwia fakt, że problem adaptacji dotyczy nie tylko dziecka, lecz również pozostałych zainteresowanych: rodziców oraz wszystkich dzieci, uczęszczających do placówki. – Adaptacja to złożony i wieloaspektowy proces, który może przebiegać w różnorodny sposób, zależnie od indywidualnych potrzeb emocjonalnych, poznawczych i społecznych każdego dziecka. Dlatego ważne jest, aby w przedszkolu stworzyć warunki, które umożliwią dziecku przejście przez ten trudny czas w sposób przyjazny i łagodny, dostosowany do potrzeb i możliwości każdego malucha – podkreśla Iwona Konopka.

Adaptacja jako rozwój

Praktyka pokazuje, że dzieci rozpoczynające edukację w przedszkolu różnią się poziomem zdolności adaptacyjnych. Duże znaczenie odgrywa tu dotychczasowy poziom rozwoju dziecka (przede wszystkim w zakresie samodzielności), jak i jego kompetencje emocjonalno-społeczne. Dla większości 3-latków wkroczenie w nowe, nieznane dotąd środowisko może wywoływać silne reakcje emocjonalne, a nawet fizjologiczne (w tym psychosomatyczne), co wynika m.in. z delikatnego jeszcze układu nerwowego i niestabilnego poczucia bezpieczeństwa. – Sytuacja ta wymaga od dziecka dużego wysiłku przystosowawczego, ze względu na gwałtowną i wieloaspektową zmianę warunków życia. Wzmożone reakcje, zabarwione silnymi emocjami, są barierami adaptacyjnymi, które obniżają zdolność do łagodnego przejścia przez okres adaptacyjny. Nie sprzyjają one też uruchomieniu mechanizmów przystosowawczych. Dlatego pomyślne pokonanie pojawiających się przeszkód i trudności jest kluczowe w procesie adaptacji – wyjaśnia Iwona Konopka. Należy pamiętać, że umiejętności społeczne można wyćwiczyć i że podjęte w porę odpowiednie oddziaływania ze strony nauczyciela mogą stanowić znaczącą pomoc w adaptacji dziecka do grupy i uniknięcia problemów w rozwoju emocjonalno-społecznym. Adaptacja bowiem, mimo iż jest procesem trudnym, jest także sprawcą wielu korzystnych zmian w życiu dziecka i otwiera je na świat całkiem nowych doznań i wyzwań. Rolą nauczyciela przedszkolnego jest próba złagodzenia trudnej dla dziecka sytuacji w pierwszym okresie pobytu w przedszkolu. Osiągnąć to można poprzez zapewnienie w pierwszym kontakcie dzieci z placówką tylko takich sytuacji, które dostarczą im pozytywnych wrażeń i doświadczeń, a także unikanie sytuacji stresogennych. Równie istotne jest złagodzenie obowiązujących w danej placówce wymagań w celu dostosowania ich do poziomu i możliwości dziecka i jego potrzeb. Takie postępowanie zaowocuje budowaniem pozytywnego stosunku emocjonalnego dziecka do przedszkola, a to jest jednym z podstawowych warunków dobrej adaptacji.

Wyzwania i rozwiązania

Co stanowi dla nauczyciela największą trudność w początkowym etapie uczęszczania dziecka do przedszkola? – W moim przekonaniu, największym wyzwaniem dla nauczyciela jest organizacja pierwszych dni pobytu dzieci w placówce. Nauczyciel musi być przygotowany zarówno na łzy (nie tylko dzieci, ale i rodziców), jak i na radość, na nieodpartą chęć zwiedzania mniej czy bardziej bezpiecznych zakątków przedszkola lub nieśmiałość, prowadzącą do spędzenia całego dnia w jednym kąciku, na chęć do zorganizowanych zabaw i zajęć pod kierunkiem nauczyciela lub na indywidualne „szaleństwo” – odpowiada Iwona Konopka. Nauczyciel powinien zatem odpowiednio przygotować się do przyjęcia dziecka do placówki. Jedną z ważniejszych kwestii jest ścisły kontakt przedstawicieli przedszkola z rodzicami i dzieckiem i umożliwienie im zapoznania się z nowym środowiskiem celem zbudowania poczucia bezpieczeństwa zainteresowanych. – Nauczyciel pracujący z najmłodszymi przedszkolakami powinien podejmować wszelkie działania wychowawczo-dydaktyczne, mające na celu ukazanie, że przedszkole to miejsce bezpieczne, przyjaźnie nastawione do dziecka i jego rodziców, w którym można wesoło i ciekawie spędzić czas w towarzystwie rówieśników oraz opiekuńczych i otwartych na potrzeby dzieci nauczycieli – podkreśla Iwona Konopka. Niezwykle ważna w procesie adaptacji jest rola rodzica bądź opiekuna, który, zaspokajając potrzebę bezpieczeństwa u dziecka, towarzyszy mu w stawianiu pierwszych przedszkolnych kroków w czasie tak zwanych dni adaptacyjnych. – Działania nauczyciela podczas spotkań adaptacyjnych powinny być szczegółowo zaplanowane i skrupulatnie przemyślane. Warto w tym celu opracować program adaptacyjny, który w sposób uporządkowany zaplanowałby działania nauczyciela podczas pierwszych spotkań z maluchami i ich rodzicami – zaznacza Iwona Konopka. Organizując dni adaptacyjne nauczyciel powinien mieć na względzie przede wszystkim potrzeby emocjonalne rodziców i dzieci. – Rolą nauczyciela jest takie zorganizowanie pierwszych dni, aby dzieci i rodzice czuli się w przedszkolu bezpiecznie i komfortowo. Należy stworzyć środowisko sprzyjające wspólnej zabawie, zmierzającej do lepszego poznania się i wywołania w dziecku elementu zaciekawienia. Nauczyciel powinien tak zaplanować swoje działania, aby były one bliskie dziecku i wywoływały w nim pozytywne emocje. Uśmiech, empatia, opanowanie, spontaniczność, opiekuńczość i profesjonalizm, to cechy, które powinny w sposób szczególny towarzyszyć nauczycielowi podczas pierwszych dni z maluchami – podsumowuje Iwona Konopka.

Adaptacja ma doniosłe znaczenie w życiu człowieka, ponieważ jest to mechanizm, z którego korzystamy potem przez całe życie. Ze względu na to warto wyposażać dziecko w odpowiednie narzędzia od najmłodszych lat, zaś wszelkie zaburzenia w przebiegu procesu adaptacji traktować z odpowiednią uwagą i troską.

Beata Pałac

PEDAGOGICZNY PROGRAM DZIAŁAŃ UŁATWIAJĄCYCH DZIECKU ADAPTACJĘ

Oprac. na podst. publikacji „Adaptacja dziecka do środowiska przedszkolnego” autorstwa Anny Klim-Klimaszewskiej.