Szybki postęp technologiczny wymusza istotne zmiany w podejściu pedagogicznym, wdrażając nowy model nauczania będący „przejściem od nauczania do uczenia się”. W konsekwencji prowadzi to do zmiany całego sektora edukacji dzięki zaangażowaniu narzędzi ICT, które w coraz większym stopniu wpływają na rolę i relacje uczniów i nauczycieli, poprzez ingerencję w ich wzajemne oddziaływania. Proces uczenia się zawiera oczywiście tradycyjne elementy, jak chociażby sposób dostarczania wiedzy, ale jest to jedynie jedna ze zmiennych mająca wpływ na efekty nauczania. Głównym bowiem zadaniem nauczyciela w nowym modelu nauczania jest skupienie się na tym co robią uczący się i dostarczanie im potrzebnego wsparcia.
W ten oto sposób zmienia się również rola ucznia w procesie nauczania, gdyż uczenie się jest postrzegane jako aktywny, indywidualny i społecznokulturowych proces, w trakcie którego uczeń tworzy własną strukturę wiedzy. Uczeń bierze na siebie również większą odpowiedzialność za własny proces uczenia się i osiągania wyników
Wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w edukacji i tworzenie cyfrowych środowisk nauczania dało możliwość przełamania barier, które istnieją w tradycyjnych salach lekcyjnych.
Należy również zauważyć, że jedną z głównych cech cyfrowego środowiska nauczania jest stworzenie przestrzeni, która oferuje nie tylko szkolenia i możliwość zdobycia wiedzy, ale również pozwala uzyskać informacje, współdziałać, komunikować się i zarządzać danymi. Istnieje zatem możliwość tworzenia sieci komunikacyjnych wśród jego użytkowników, promowanie uczenia się , współpracy czy też tworzenia nowych inicjatyw.
Można zaobserwować, że zastosowanie cyfrowej nauki w edukacji jest ciągle rosnące. Wiele instytucji edukacyjnych w świecie już zainwestowało w internetowe platformy, służące przekazywaniu interaktywnych technologii komunikacyjnych, takich jak np. wideokonferencje. Jest to również odpowiedzią na przemiany społeczne, które zaowocowały rozwojem pokolenia Y, czyli uczniów, dla których internet jest środowiskiem naturalnym. To współczesne pokolenie jest przyzwyczajone nie tylko do zdobywania „wirtualnej” wiedzy, ale również do brania odpowiedzialności za swoją edukację. Wirtualne środowisko nauczania tworzy uczniowi warsztat, oferujący indywidulane narzędzia i zasoby pozwalające efektywnie zdobywać wiedzę.
Termin cyfrowe środowisko kształcenia jest używany do określenia wszystkich systemów niezbędnych do zarządzania procesem uczenia się. System pozwala na zarządzanie wszystkimi procesami, począwszy od tworzenia do realizacji kursów dla uczniów, dystrybucję materiałów szkoleniowych oraz przechowywanie wyników nauczania.
Charakterystyczną cechą wirtualnego środowiska kształcenia jest:
- występowanie interakcji edukacyjnych pomiędzy uczestnikami procesu edukacyjnego;
- budowanie przez uczniów i nauczycieli wspólnej przestrzeni edukacyjnej;
- brak ograniczeń spowodowanych odległością;
- ustanawianie przez uczniów własnych, indywidulanych celów nauczania;
- zarządzanie zarówno osobistym procesem nauczania jak dostępnymi materiałami dydaktycznymi.
Należy również podkreślić, że pojęcie „cyfrowe środowisko kształcenia” nie jest synonimem terminu „wirtualny kampus”, ponieważ „wirtualny kampus” oferuje gotowy zestaw kursów, a „wirtualne środowisko kształcenia” nie ogranicza zakresu kształcenia na każdym poziomie.
Pamiętaj!
Cyfrowe środowisko kształcenia, to komputerowe systemy edukacji, w którym uczniowie i nauczyciele współdziałają w celu podniesienia efektywności nauczania. Wirtualne środowisko kształcenia jest zwykle oparte na sieci i jest dostępne za pośrednictwem dowolnej przeglądarki. Jego elementami poza materiałem dydaktycznym są ćwiczenia i interaktywny system oceniania.
Sercem cyfrowego środowiska nauczania jest system, pozwalający uczniom korzystać i przekazywać materiały dydaktyczne. Jego konfiguracja ma wpływ na charakter nauczania i możliwe interakcje między uczestnikami procesu edukacyjnego. Funkcjonujące obecnie na rynku systemy, zapewniają wysoki stopień poufności w zakresie indywidualnego wsparcia, doradztwa i poradnictwa, itd. Należy również podkreślić, że ich obsługa jest bardzo intuicyjna oraz, że posiadają bardzo solidny system pomocy.
System musi spełniać także potrzeby użytkowników w zakresie wysokiej jakości materiałów do nauki oraz ich dostępności i interakcji. Istnieje wiele kryteriów, które charakteryzują jakość materiałów e-learningowych, (treści, cele nauki, style uczenia się uczniów itp.). Przestrzeganie ich może być warunkiem wstępnym wymiany materiałów dydaktycznych między uczniami i szkołami.
Cyfrowe środowisko kształcenia powinno również pozwolić uczniom na interakcję ze wszystkimi materiałami dydaktycznymi w sposób zamierzony przez nauczyciela, oczywiście bez możliwości zmiany funkcji lub związanych z nimi interaktywnościami.
Nauczyciel przygotowując materiały dydaktyczne i multimedia musi pamiętać o konieczności przestrzegania prawa autorskiego i licencji. Właściwie zaprojektowane materiały są wiarygodne, rzetelne i wybrane na podstawie stwierdzonych potrzeb uczniów
Pamiętaj!
Aby umożliwić wymianę materiałów pomiędzy uczniami i nauczycielami należy zadbać o to, aby były one w pełni zgodne ze standardem SCORM, gdyż umożliwiamy wtedy różnym użytkownikom transfer zarówno pojedynczych elementów jak i całych kursów z jednej platformy dydaktycznej na inną. Jest to bardzo istotna kwestia, gdyż zazwyczaj treści kursu są tworzone za pomocą różnych narzędzi. W efekcie mamy do dyspozycji różne moduły, które następnie scalamy w jeden kurs. Aby zatem istniała możliwość scalenia modułów zrealizowanych różnymi narzędziami, musi istnieć standard pakowania, określający jak należy pogrupować i połączyć pliki składające się na jednostkę dydaktyczną, tak aby po to, by mieć pewność, że każdy z plików trafi na właściwe miejsce w docelowej platformie dydaktycznej.
Zadaniem współczesnej szkoły jest wspieranie personalizacji nauczania poprzez wykorzystywanie cyfrowych technologii. Należy zauważyć, że na edukacyjne doświadczenie uczniów mają wpływ działania edukacyjne podejmowane przez nich samych, technologie cyfrowe, miejsce nauki i środowisko domu rodzinnego. Szczególną uwagę należy zwrócić na wszelkie nieformalne działania edukacyjne, gdyż bardzo często jest to bardzo ważne źródło zdobywania przez ucznia wiedzy. Miejsca te nie są często znane nauczycielom i w rezultacie większość nieformalnej nauki nie jest uznawana i oceniana.
Postęp technologiczny wymusza zatem zmiany w tradycyjnym modelu edukacji, gdzie przestrzeń uczenia się była projektowania i kontrolowana przez szkołę i nauczyciela. Personalizacja środowiska kształcenia zmieniła ten model, gdyż przestrzeń osobistej nauki znajduje się pod większą kontrolą uczących się, niż nauczycieli i szkoły.
Technologie cyfrowe są jedynie jednym z elementów personalizacji środowiska kształcenia. Aby je zoptymalizować maksymalnie wykorzystać, należy przyjąć następujące założenia:
- Proces edukacji jest dynamiczny i obejmuje wiele złożonych współzależności. 2. Uczeń zdobywa wiedzę nie tylko w sposób formalny, ale coraz częściej w sposób nieformalny. Nauczanie nieformalne staje się czasami nawet dominująca formą, gdyż postęp technologiczny oferuje uczniom możliwość zdobywania wiedzy pozaszkolnej w niezwykle atrakcyjny sposób.
- Postęp technologiczny, pojawienie się nowych narzędzi edukacyjnych jak symulacje, rzeczywistość wirtualna czy też zaawansowane technologie wieloagentowe uczyniły uczenie się bardziej elastyczne i społeczne. Charakterystyczną cechą tego modelu nauczania jest just-in-time learning- szkolenie organizowane jest wówczas, kiedy jest potrzebne.
- W przestrzeni edukacyjnej jest miejsce zarówno dla ucznia jak i nauczyciela, którzy mogę pełnić różne role: twórcy materiałów, mentora czy oceniającego.
Koncepcja cyfrowego środowiska kształcenia oznacza zasadniczą zmianę istotnych ról w procesie nauczania i uczenia się. Natłok informacji wymaga nie tyle umiejętności jej poszukiwania, co oceny, czy jest ona wartościowa. Ponadto, korzystanie z wirtualnego środowiska kształcenia kładzie większy nacisk na rolę, jaką odgrywa nauczanie nieformalne, czyli to forma nauki oferowana nie przez instytucje edukacyjne, która zazwyczaj nie oprowadzi do certyfikacji potwierdzającej jej ukończenie i zdobytą wiedzę. Zatem edukacja nieformalna to proces, dzięki któremu każdy nabywa i gromadzi wiedzę, umiejętności, postawy i spostrzeżenia z codziennego doświadczenia – zarówno w domu, w pracy, z czytania gazet i książek, słuchania radia, oglądania filmów lub telewizji i oczywiście korzystania z Internetu.
Warto podkreślić, że proces ten jest niezorganizowany, niesystematyczny, a nawet czasami niezamierzony.
Pomimo jednak pewnej nawet przypadkowości uczenia się, proces nauczania nieformalnego powinien być traktowany jako równoprawna forma nauczania. Oczywiście taka forma edukacji obarczona jest wadami, do których z całą pewnością należy zaliczyć trudne do określenia efekty nauczania.
Ale bez wątpienia jej najważniejsza zaletą jest fakt, iż poznawanie i zdobywanie wiedzy jest dobrowolne i nieprzymuszone, wynika bowiem z osobistych poszukiwań, przy bardzo silnej motywacji wewnętrznej uczącego się.Nieformalnie można również uczyć się w sieci. Sprzyja temu bardzo dynamiczny rozwój portali społecznościowych i forów dyskusyjnych. Budowane sieci są nieformalnymi grupami, łączącymi pewne ilości osób, mających wspólny edukacyjny cel.
Cyfrowe środowisko kształcenia może się doskonale rozwijać dzięki „social media.” Pojęcie to nie ma wiernego polskiego tłumaczenia, dlatego zapewne dlatego w literaturze znajdziemy tak wiele różnych terminologii określających to zjawisko: serwisy społecznościowe, e-społeczność czy też portale społecznościowe. Z całą pewnością, social media to grupa aplikacji on-line, intuicyjnych w obsłudze, opierających się na możliwościach jakie niesie Web 2.0, dających użytkownikowi możliwość tworzenia, dodawania i wymieniania wartości. Aspekt tworzenia i współdzielenia się wiedzą, a także współuczestniczenia jest kluczowym dla funkcjonowania social media.Kolejnym, bardzo ważnym aspektem tego zjawiska nieograniczona wręcz kreatywność osób uczestniczących w wirtualnych społecznościach. Każdy, bez wyjątku może nie tylko publikować opracowane przez siebie materiały, ale również komentować treści opublikowane przez innych użytkowników.
Następnym elementem charakteryzującym social media jest bez wątpienia możliwość bardzo szybkiego umieszczania materiałów, komentowania i nieograniczona wręcz możliwościach modyfikacji. Należy również zauważyć, że social media gwarantują również nie ograniczony ani czasem, ani miejscem dostęp do swoich zasobów.Oczywiście ta sytuacja ma też ujemne strony, gdyż możliwość publikacji przez każdego użytkownika, nie daje gwarancji wysokiej jakości publikowanych materiałów. Należy zwrócić również uwagę na fakt, że social media pozostają praktycznie bez żadnej kontroli, a jedynymi weryfikatorami publikowanych tekstów są jedynie inni użytkownicy.
Pamiętaj!
Social media, to media będące podstawą społecznej interakcji, przy zastosowaniu dostępnych technik komunikacji. I o ile istnieje spory problem definicyjny, to jest pewne: social media są pochłaniają nas coraz bardziej.
Jeżeli przyjmiemy, że social media to w dosłownym tłumaczeniu „media społeczne”, to bardzo wiele aplikacji wyczerpuje znamiona tego tłumaczenia: Nasza klasa, Facebook, Twitter, Wikipedia to tylko najbardziej znane przykłady. Oczywiście same aplikacje byłyby bezużyteczne, gdyby nie zaawansowane technologie umożliwiając e-interakcje między użytkownikami, takie jak: blogi, fora, grupy dyskusyjne, wiki, podcasty, e-maile, komunikatory.
Pomimo sporych różnic wspomniane aplikacje mają jedną wspólną cechę- charakteryzują się ogromną prostotą użytkowania. I nie może być inaczej, gdyż jest to warunek konieczny gwarantujący inkluzywność social media.
Dlatego każdy, bez większego wysiłku może dosłownie w ciągu paru minut założyć sobie konto i zmodyfikować swój profil. Równie banalne jest umieszczanie materiałów, zdjęć czy tez filmów. Mając swój własny profil, zapraszamy w równie łatwy sposób naszych znajomych, aby współdzielić się z nimi naszymi zasobami. Jednocześnie mamy dostęp do wszystkich materiałów zgromadzonych w danej aplikacji przez innych użytkowników.
Nie odmawiając ważności specyfikacjom technicznym przede wszytki należy zwrócić uwagę na to, że cyfrowe środowisko nauczania ma wspierać i rozszerzać prowadzoną przez nas działalność edukacyjną.
Pamiętaj!
Nowy paradygmat nauczania zburzy oczywiście tradycyjny model relacji nauczyciel – uczeń, pozbawiając nauczyciela monopolu na tworzenie treści oraz weryfikowania zdobytej przez ucznia wiedzy. Należy podkreślić, że sam proces nauczanie stanie się efektem pracy grupowej, gdzie współtworzona przez wszystkich wiedza, podlega również grupowemu osądowi.
Ale najważniejszą zaletą takiego modelu nauczania jest bez wątpienia to, że proces tworzenia nowych wartości edukacyjnych, jest otwarty nie tylko dla nauczycieli, ale i dla uczniów.
Stałym elementem naszego wirtualnego środowiska kształcenia stały się portale społecznościowe, blogi i mikroblogi. Zmiany zachodzą już nie tylko w Internecie, ale również w świecie realnym. Zmienia się mentalność ludzi, którzy przenoszą coraz większą sferę swojej aktywności do Internetu.
Roman Lorens
Specjalista prawa oświatowego,
trener, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, wieloletni wykładowca.
